سرطان تخمدان چگونه تشخیص داده می شود؟

سرطان تخمدان یکی از چالش‌برانگیزترین بیماری‌های زنان است که به دلیل علائم مبهم و مشابه با مشکلات گوارشی یا عفونت‌های معمول، اغلب دیر تشخیص داده می‌شود. تشخیص سرطان تخمدان در مراحل اولیه، می‌تواند نقش حیاتی در موفقیت درمان و افزایش طول عمر بیمار داشته باشد؛ اما متأسفانه بسیاری از موارد آن، در مراحل پیشرفته شناسایی می‌شوند.

پزشکان با استفاده از ترکیبی از معاینات بالینی، آزمایش‌های خونی مانند CA-125 و تصویربرداری‌های پزشکی نظیر سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن، تلاش می‌کنند تا سرطان تخمدان را زودتر شناسایی کنند. آگاهی از علائم اولیه و بررسی منظم در زنان در معرض خطر، می‌تواند در تسهیل تشخیص و درمان مؤثر باشد.

اهمیت و ضرورت تشخیص سرطان تخمدان در زمان مناسب

تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان با استفاده از روش‌های دقیق، به‌ویژه در زنان دارای سابقه خانوادگی، منجر به کشف زودهنگام آن شده و برای افزایش شانس درمان بسیار حیاتی است، زیرا علائم آن با آندومتریوز شباهت دارد. توجه به این موضوع از نظر پزشکی و اجتماعی، یک ضرورت حیاتی محسوب می‌شود. ^{Early Detection and Treatment of Ovarian Cancer: Shifting from Early Stage to Minimal Volume of Disease Based on a New Model of Carcinogenesis – PMC (nih.gov)}

متأسفانه، بسیاری از بیماران زمانی متوجه بیماری می‌شوند، که سرطان در مراحل پیشرفته قرار دارد؛ به همین دلیل، بررسی دقیق و تخصصی توسط پزشک فوق تخصص زنان، جهت تشخیص سرطان تخمدان و افتراق ان از آندومتریوز ضروری است.

عوامل خطر مؤثر در تشخیص اولیه سرطان تخمدان

تشخیص زودهنگام سرطان تخمدان، نیازمند آگاهی از عوامل خطر و بررسی منظم در زنان دارای شرایط پرریسک است. برخی عوامل ژنتیکی، هورمونی و سبک زندگی می‌توانند در افزایش احتمال ابتلا به سرطان تخمدان نقش داشته باشند. شناخت این موارد به پزشکان کمک می‌کند تا افراد مشکوک را با دقت بیشتری ارزیابی کنند و گام‌هایی مؤثر برای تشخیص اولیه سرطان تخمدان بردارند.

• سابقه خانوادگی و وراثت: زنانی که در خانواده خود مادر، خواهر یا دختر با سابقه ابتلا به سرطان تخمدان یا سرطان پستان داشته باشند، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند. این احتمال با وجود جهش‌های ژنتیکی مانند BRCA1 و BRCA2 به‌شدت افزایش می‌یابد. انجام مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های مربوطه در این افراد توصیه می‌شود.
• وضعیت یائسگی و سن: با افزایش سن، به‌ویژه پس از یائسگی، خطر ابتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد. همانطورکه اغلب موارد تشخیص این بیماری، در زنان بالای 50 سال رخ می‌دهد.
• عوامل مرتبط با هورمون ها و سبک زندگی: هورمون‌درمانی پس از یائسگی، شروع قاعدگی در سن پایین، یا نداشتن بارداری، از جمله عواملی هستند که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهند. همچنین سبک زندگی ناسالم، مانند مصرف چربی زیاد، چاقی، و کم‌تحرکی نیز در بروز این بیماری نقش دارد.

بررسی راه های تشخیص سرطان تخمدان

پزشکان برای تشخیص سرطان تخمدان به‌دلیل نداشتن علائم مشخص در مراحل اولیه، از ترکیبی از روش‌های تشخیصی استفاده می‌کنند. این روش‌ها شامل معاینه بالینی، تصویربرداری، و آزمایش‌های خونی است. آشنایی با روش‌های مختلف تشخیص سرطان تخمدان، به شناسایی زودتر بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن کمک می‌کند. ^{Ovarian cancer – Diagnosis and treatment – Mayo Clinic}

•  معاینه و بررسی اولیه: معاینه بالینی و معاینه لگنی
• تصویربرداری: سونوگرافی واژینال، CT اسکن و MRI
• آزمایش‌های خونی: CA-125، HE4، ROMA، AFP و hCG
• نمونه‌برداری و مشاهده مستقیم: بیوپسی توده، لاپاراسکوپی و آسپیراسیون مایع شکم
• آزمایش‌های تکمیلی: CBC، عملکرد کبد و کلیه، تست‌های ژنتیکی BRCA و کولونوسکوپی

معاینه بالینی توسط پزشک

در مراحل اولیه، پزشک با بررسی شرح حال، علائم بیمار و انجام معاینه لگنی می‌تواند احتمال وجود توده یا ناهنجاری در تخمدان را بررسی کند. در این مرحله، لمس غیرطبیعی یا درد در ناحیه لگن می‌تواند به بررسی‌های بیشتر منجر شود.

با وجود اینکه معاینه بالینی به‌تنهایی تشخیص قطعی نیست، اما نقش اولیه مهمی در تشخیص سرطان تخمدان ایفا می‌کند و می‌تواند پزشک را به استفاده از روش‌های دقیق‌تر مثل سونوگرافی یا آزمایش‌های تصویربرداری سوق دهد.

تشخیص سرطان تخمدان با سونوگرافی

تشخیص سرطان تخمدان با روش سونوگرافی، یکی از راه های رایج و کم‌هزینه برای بررسی ساختار تخمدان‌هاست. در این روش، پزشک از سونوگرافی واژینال برای مشاهده دقیق‌تر اندازه، شکل و وجود توده در تخمدان استفاده می‌کند. سونوگرافی به مانند تشخیص سرطان تخمدان با پاپ اسمیر، می‌تواند تفاوت میان کیست‌های خوش‌خیم و ضایعات مشکوک را نشان دهد؛ اگرچه برای تشخیص قطعی نیاز به ارزیابی‌های بیشتر است.

این روش، به‌خصوص در زنان با علائم مبهم لگنی یا سابقه خانوادگی سرطان تخمدان کاربرد فراوان دارد و پایه تصمیم‌گیری، در مراحل بعدی درمان یا تصویربرداری پیشرفته‌تر است.

تست‌های تصویربرداری پیشرفته (CT، MRI)

زمانی که سونوگرافی نتواند ماهیت دقیق ضایعه را مشخص کند، پزشک از روش‌های تصویربرداری پیشرفته مانند CT اسکن یا تشخیص سرطان تخمدان با ام آر آی استفاده می‌کند. MRI به‌ویژه در تمایز بین ضایعات خوش‌خیم و بدخیم بسیار مفید است و می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری درباره گسترش احتمالی تومور به بافت‌های اطراف ارائه دهد.

این روش‌ها کمک می‌کنند تا نقشه‌ای کامل از وضعیت بیماری برای برنامه‌ریزی درمانی تهیه شود. انتخاب میان CT و MRI بسته به شرایط بیمار، حساسیت مورد نیاز، و تجربه پزشک تعیین می‌شود.

تشخیص سرطان تخمدان با آزمایش خون

انواع آزمایش‌های خونی از ابزارهای کلیدی در فرآیند تشخیص سرطان تخمدان هستند. این آزمایش‌ها، به دنبال نشانگرهایی می‌گردند که در حضور سرطان در خون افزایش می‌یابند. در حالی که آزمایش خون به‌تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیست، اما می‌تواند به پزشکان در شناسایی بیماران پرریسک کمک کند.

همچنین ترکیب نتایج خونی با تصویربرداری و علائم بالینی، احتمال تشخیص زودهنگام و به موقع سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. از جمله مهم‌ترین این تست‌ها می‌توان به تست پروتئین CA-125 و HE4 اشاره کرد که در ادامه به‌طور مفصل بررسی می‌شوند. ^{Ovarian Cancer: Symptoms, Diagnosis & Treatment (clevelandclinic.org)}

تست CA-125

یکی از شناخته‌شده‌ترین آزمایش‌های خونی برای تشخیص سرطان تخمدان، اندازه‌گیری سطح CA-125 در خون است. این پروتئین در بسیاری از زنان مبتلا به سرطان تخمدان، به‌ویژه در نوع اپی‌تلیال، افزایش می‌یابد.

سطح بالای CA-125 همیشه به معنی وجود سرطان نیست، چرا که در شرایط خوش‌خیم مانند آندومتریوز یا دوران قاعدگی نیز ممکن است افزایش یابد. به همین دلیل، این تست معمولاً همراه با سایر روش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی و MRI انجام می‌شود تا دقت تشخیص افزایش یابد و از نتایج گمراه‌کننده جلوگیری شود.

نشانگرهای دیگر (HE4، ROMA، AFP، hCG)

علاوه بر CA-125، نشانگرهای زیستی دیگری نیز برای تشخیص سرطان تخمدان وجود دارند. HE4 یکی از نشانگرهایی است که نسبت به CA-125 حساسیت بیشتری در برخی موارد دارد.

ترکیب HE4 و CA-125 در الگوریتمی به نام ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) به پزشکان کمک می‌کند تا بین ضایعات خوش‌خیم و بدخیم تفاوت قائل شوند. همچنین در برخی موارد خاص، از تست‌هایی مانند AFP و hCG نیز استفاده می‌شود، به‌ویژه برای تشخیص تومورهای ژرم‌سل یا تومورهای خاص تخمدان که در زنان جوان‌تر دیده می‌شوند.

تشخیص دقیق سرطان تخمدان با بیوپسی یا نمونه‌برداری

زمانی که توده مشکوکی در تخمدان مشاهده می‌شود، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق سرطان تخمدان بیوپسی تجویز کند. بیوپسی فرآیند برداشت نمونه‌ای کوچک از بافت، برای بررسی سلول‌های سرطانی زیر میکروسکوپ است. این روش، در صورتی انجام می‌شود که توده به‌راحتی قابل دسترسی باشد و خطر پخش شدن سلول‌های بدخیم در بدن وجود نداشته باشد.

نمونه‌برداری می‌تواند از طریق لاپاراسکوپی یا سوزن‌باریک انجام شود. بررسی بافت‌شناسی نتایج قطعی‌تری درباره نوع و مرحله بیماری فراهم می‌کند که برای برنامه‌ریزی درمان بسیار حیاتی است.

لاپاراسکوپی و کاربرد آن در تشخیص

لاپاراسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که در موارد مشکوک، برای مشاهده مستقیم تخمدان‌ها و سایر اندام‌های لگنی به‌کار می‌رود. پزشک از طریق برش‌های کوچک در شکم، دوربینی وارد می‌کند تا وضعیت داخل بدن را بررسی کند.

تشخیص سرطان تخمدان با استفاده از لاپاراسکوپی دقت بالایی دارد، به‌ویژه زمانی که دیگر روش‌ها مانند تصویربرداری یا آزمایش خون نتایج قطعی ارائه ندهند. این روش همچنین اجازه می‌دهد در همان زمان، نمونه‌برداری (بیوپسی) نیز انجام شود. به دلیل دقت بالا و کم‌تهاجمی بودن، لاپاراسکوپی در تشخیص و مرحله‌بندی سرطان نقش مهمی دارد.

بیوپسی بافت تخمدان

بیوپسی بافت تخمدان به‌طور خاص برای بررسی سلول‌های سرطانی در خود تخمدان انجام می‌شود. این روش در شرایطی انجام می‌شود که پزشک با وجود تصویر واضح از توده، نیاز به تایید بافتی نوع تومور دارد. بیوپسی می‌تواند از طریق جراحی باز یا لاپاراسکوپی انجام شود و نمونه به آزمایشگاه آسیب‌شناسی فرستاده می‌شود.

بررسی دقیق ساختار سلولی، نوع سرطان و میزان گسترش آن را مشخص می‌کند. این مرحله کلیدی در تعیین بهترین روش درمانی برای بیمار است و پایه‌ای برای تصمیم‌گیری بالینی در مراحل بعدی محسوب می‌شود.

سایر روش های تشخیص سرطان تخمدان

در کنار روش‌های اصلی تشخیص، تست‌های جانبی نیز ممکن است برای تکمیل ارزیابی بیمار انجام شوند. این تست‌ها شامل آزمایش عملکرد کبد، کلیه، و شمارش کامل خون هستند تا وضعیت کلی سلامت بدن بررسی شود. در موارد مشکوک به گسترش سرطان، پزشک ممکن است از کولونوسکوپی یا آسپیراسیون مایع شکم نیز استفاده کند. همچنین تست‌های ژنتیکی برای بررسی جهش‌های BRCA در بیماران با سابقه خانوادگی مفید هستند.

آسپیراسیون مایع شکم

در برخی بیماران مبتلا به سرطان تخمدان، مایعی به‌نام آسیت در حفره شکم تجمع می‌یابد. آسپیراسیون مایع شکم یا کشیدن این مایع از شکم با استفاده از سوزن، به پزشک اجازه می‌دهد تا مایع را برای بررسی سلول‌های سرطانی به آزمایشگاه ارسال کند. این روش، به‌ویژه در بیمارانی که توده واضحی در سونوگرافی یا MRI دیده نمی‌شود، کمک می‌کند تا وجود سرطان تأیید شود. این کار اغلب با هدایت سونوگرافی انجام می‌شود و می‌تواند هم جنبه تشخیصی و هم تسکینی برای کاهش فشار شکمی داشته باشد.

کولونوسکوپی در موارد مشکوک

در مواردی که علائم بیمار غیرمعمول است یا احتمال درگیری دستگاه گوارش در کنار سرطان تخمدان وجود دارد، کولونوسکوپی به‌عنوان یک تست تکمیلی به‌کار می‌رود. این روش امکان مشاهده داخل روده بزرگ را فراهم می‌کند و می‌تواند ضایعات احتمالی یا تهاجم سرطان به روده را نشان دهد. در صورت وجود علائمی مانند خون‌ریزی گوارشی یا درد مزمن شکم، انجام کولونوسکوپی برای حذف سایر علل مهم و تکمیل ارزیابی بالینی مفید است. این تست مکمل تصویر کلی بیمار در فرآیند تشخیص سرطان تخمدان خواهد بود.

ترکیب روش‌ها در تشخیص سرطان تخمدان: چرا تنها یک روش کافی نیست؟

تشخیص سرطان تخمدان یک فرآیند چندمرحله‌ای و دقیق است که نیاز به ترکیب اطلاعات مختلف دارد. به‌دلیل شباهت علائم این بیماری با بسیاری از اختلالات خوش‌خیم، تکیه بر تنها یک روش تشخیصی می‌تواند به نتایج نادرست منجر شود. به همین دلیل پزشکان از مجموعه‌ای از ابزارها از جمله معاینه فیزیکی، سونوگرافی، آزمایش خون، تصویربرداری پیشرفته و در برخی موارد لاپاراسکوپی استفاده می‌کنند. ^{Ovarian cancer – Tests and next steps – NHS (www.nhs.uk)}

این روش‌ها با هم داده‌های مکملی فراهم می‌کنند که دقت تشخیص را افزایش می‌دهد. ترکیب یافته‌ها به پزشک کمک می‌کند تا احتمال بدخیمی را به‌درستی ارزیابی کرده و تصمیم‌گیری دقیق‌تری در مورد درمان اتخاذ کند.

تشخیص مرحله سرطان تخمدان پس از تأیید بیماری

پس از تأیید تشخیص سرطان تخمدان، تعیین مرحله بیماری اهمیت حیاتی برای برنامه‌ریزی درمان دارد. مرحله‌بندی مشخص می‌کند که سرطان در تخمدان باقی‌مانده یا به سایر نواحی لگن، شکم یا حتی اندام‌های دورتر گسترش یافته است. این فرآیند معمولاً از طریق لاپاراسکوپی، سی‌تی‌اسکن، MRI و گاهی PET اسکن انجام می‌شود.

همچنین بررسی مایع شکمی و بیوپسی بافت‌ها اطلاعات دقیقی درباره میزان گسترش بیماری می‌دهد. مرحله سرطان نه تنها نوع درمان را مشخص می‌کند، بلکه پیش‌آگهی بیمار را نیز تعیین می‌نماید و بر تصمیم‌گیری در خصوص جراحی یا شیمی‌درمانی اثرگذار است.

شرح مراحل I تا IV در روش تشخیص مرحله‌بندی سرطان تخمدان

سرطان تخمدان بر اساس میزان گسترش، به چهار مرحله تقسیم می‌شود و هر مرحله نیازمند رویکرد درمانی خاصی است.

1. مرحله I زمانی است که سرطان فقط در یک یا هر دو تخمدان محدود شده است.
2. در مرحله II، گسترش به لگن مانند رحم یا لوله‌های فالوپ دیده می‌شود.
3. مرحله III زمانی تشخیص داده می‌شود که سلول‌های سرطانی به حفره شکم یا گره‌های لنفاوی اطراف گسترش یافته‌اند.
4. در مرحله IV، بیماری به اندام‌های دورتر مانند کبد یا ریه‌ها سرایت کرده است.

تصمیم‌گیری برای تشخیص سرطان تخمدان؛ از یافته‌های تصویری تا تفسیر بالینی

فرآیند تشخیص سرطان تخمدان نیازمند تصمیم‌گیری دقیق و هماهنگ میان معاینات بالینی، آزمایش‌های خون، تصویربرداری و نمونه‌برداری است. هر یافته، قطعه‌ای از پازل تشخیص را تشکیل می‌دهد. تفسیر صحیح این یافته‌ها به تجربه و دانش متخصص نیاز دارد. در این مسیر، نقش فوق تخصص انکولوژی زنان بسیار کلیدی است.

دکتر فاطمه چراغی، متخصص زنان، زایمان و نازایی و فوق تخصص انکولوژی زنان و لاپاراسکوپیست، با سال‌ها تجربه در تشخیص و درمان سرطان تخمدان آماده ارائه مشاوره تخصصی است. برای نوبت‌گیری با مطب ایشان با شماره‌های ۰۲۱۲۲۳۷۰۱۰۳ و ۰۹۳۹۳۰۶۴۸۵۰ تماس بگیرید.